Recensie Het geslacht Borgia de trilogie

Toneelgroep Nunc, NtGent en Kopergietery sloegen de handen in elkaar om Het geslacht Borgia: de trilogie naar het CC van Berchem te brengen. Regisseur is Benjamin Van Tourhout die een opmerkelijke keuze maakt om de eerste twee delen in spelvorm te brengen, terwijl het derde deel een combinatie van woord/speeches, spel, muziek op orgel, dwarsfluit, gitaren en drums (van Brent Vanneste en Steak Number Eight), transparanten op overheadprojectors en dans is. Die mix zorgt ervoor dat deze trilogie eten en drinken is voor elke acteur. Behoorlijk sterke prestaties levert het gezelschap dus af. Over eten en drinken gesproken, dat was er ook in CC Berchem: met een Italiaanse driegangenmenu tijdens de eerste pauze om helemaal in de sfeer te komen.

Opkomst en ondergang van de Borgia’s, zo kan je de trilogie samenvatten. Starten doet die met de stemming voor de nieuwe paus. Rodrigo Borgia (Dries Vanhegen) haalt het van Guillano de Rovere (Hans De Munter) en gaat vanaf dan als paus Alexander VI door het leven. Al snel zal hij zijn kinderen en familie van de nodige postjes voorzien. Lucrezia (Leen Roels) zal hij uithuwelijken met Giovanni Sforza (Matthias van De Brul), de kinderlijke homoseksuele Joffre (Bert Dobbelaere) krijgt het leger onder zich. En Césare? Die voelt zich gepasseerd door zijn broer, wil zelf die post. Maar niet alleen daarom is hij jaloers: hij heeft incestueuze gevoelens voor zijn zus Lucrezia. Die jaloezie drijft hem tot het plegen van een dubbele moord. Exit Giovanni Sforza en een hilarische Joffre dus.

Ook Alfonso di Aragon (Vic Van Aevermaet), de tweede man van Lucrezia brengt hij om wanneer hij ontdekt dat zijn zus van hem zwanger is. Daarnaast vermoordt hij Charlotte d’Albrêt (Laurian Callebaut), zijn vrouw waar Charles, de koning van Frankrijk, hem mee koppelde. Charles (Laurens Aneca) schippert constant tussen de twee kampen de Rovere en Borgia. Ook Vanozza Cantanei (Leen De Veirman), de vrouw van Borgia, eet van twee walletjes. Ze wedt op twee paarden en bedrijft ook de liefde met de Rovere. Dat brengt ons bij het losbandig seksleven van de Borgia’s waar zowat iedereen op elkaar lijkt te kruipen: Césare met Lucrezia, Rodrigo die zijn dochter Lucrezia verkracht, maar ook nog de lakens deelt met zijn  vrouw Vanozza én met zijn minnares Sancia di Aragon (Eve Van Avermaet).

Naast dat erotische spel, blijkt het dagelijks leven aan het Vaticaan vooral een machtspel. Uiteindelijk wint diegene die het langste wacht – een tactiek die voor elke jager geldt – en dat is hier de Rovere die al van bij de start van de voorstelling laat optekenen “ik ga uw hol uitmesten”. Rodrigo wordt door zijn zoon via gif omgebracht omdat hij jaloers is én hoge ambities koesterde. Het is dan maar een klein kunstje voor De Rovere om Césare van het toneel te laten verdwijnen.

In Borgia de trilogie schitteren in eerste instantie de drie meest tragische figuren: Sancia, Joffre en Lucrezia. Eve Van Avermaet, die we voor het eerst op het toneel zien, heeft met stip de mooiste non-verbale rol ook. Doorheen het stuk combineert ze verschillende emoties met elkaar: verleiding (aanschurken tegen Giovanni die haar afwijst, het op handen en voeten kruipen, voeten- en benenspel, blik in de ogen), seks (opengesperde benen), tristesse als ze afgewezen wordt of tederheid wanneer Lucrezia zwanger blijkt (blik in de ogen). Haar tragiek is die van een vrouw die ooit een schone uit Napels was, een zeker aanzien genoot, maar volledig bezoedeld wordt door de Borgia’s en gepokt en gemazeld wordt door hen. Vallen de maskers van de Borgia’s af (de witte schmink die beetje bij beetje verdwijnt), dan komt bij haar die net tevoorschijn tussen de eerste twee delen.

Joffre is dan weer het jongetje dat op jongens valt maar door zijn afkomst in het geniep met hen moet afspreken. Zijn vader draagt hem op om hem kinderen te schenken via Sancia want: “twee stokskes tegen elkaar dat levert geen kinderen op”. Hoe verleidelijk Eve Van Avermaet ook mag zijn als Sancia, Joffre probeert er steeds tussenuit te knijpen wat best hilarisch is.  De clownrol die hij speelt, wordt niet vervangen, daardoor sluipt de tragiek beetje bij beetje verder in het stuk dat dramatische allures krijgt. Al hebben de andere acteurs wel behoorlijk wat lijntjes waar ze steken aan elkaar mogen geven of humoristisch voor de dag mogen komen. Zo horen we Dries Vanhegen: “Ik ben niet alleen uwe papa. Ik ben dé papa (Italiaans voor paus nvdr.).” zeggen of later wanneer hij toeschouwer wil zijn wanneer Alfonso en Lucrezia seks hebben: “het is de normaalste zaak dat de vader ziet of zijn dochter gestoken wordt of niet.” Wanneer hij seks wil met zijn vrouw luidt het dan weer: “kom naar het lichaam van Christus.” Pas in het tweede deel komt Leen De Veirman als zijn vrouw, die ook doorgaans toekijkt, voor het eerst uit de verf wanneer haar dochter ineens gesteld is op haar privacy. “Dan maar zonder animatie naar bedde, zeker?” klinkt het. Wanneer ze ingaat op seks met de Rovere klinkt het dan weer: “mijn eitjes zijn al zo verdroogd. Daar komen geen kiekens meer uit.” De Rovere zegt onomwonden zijn mening over de Borgia’s: “hoerengebroed.”

Niet zelden is Sancia de kop van jut: “Ben je nu echt verdikt?”, wordt ze vergeleken met een ezel en reageert de paus zijn frustraties op haar af wanneer zijn lievelingszoon Joffre vermoord is. Lucrezia wil dan weer uit haar bestaan wegvluchten en zet haar hoop op Alfonso, haar tweede man (die ook vermoord wordt door de jaloerse Césare) wanneer die haar zegt: “ge zit al zo lang in de kelder van het leven dat je vergeet dat de zon bestaat.” Wanneer Cesare Charlotte voorstelt, mag die laatste het horen van de paus: “Wat smijt gij hier nu binnen! Waren het solden in Parijs?”

Op muzikaal vlak horen we meerstemmige a cappelazang (Requiem aeternam, Geef mij uw hand, Viva Borgia, Ik leg zo graag mijn hoofd in uw handen), zijn  er (humoristische) verwijzingen naar klassieke muziek ‘Funiculi Funicula’ (hier omgezet naar het subtiele: “we poepen 1,2, 3”, de Bruiloftsmars, en naar hedendaagse muziek (enkele zinnen uit “Je t’aime” van Lara Fabian en Jennifer Jennings van Louis Neefs). Verwijzingen naar het theater zelf zit dan weer in de tekst van de paus: “Que le théâtre recommence” roept ie uit nadat de Borgia’s zijn vrijgekomen uit gevangenschap. Op het einde van het tweede deel verkondigt Simon D’Huyvetter als Cesare: “Nu steek ik u voorbij. Gij zijt vanaf nu figuratie” tegen zijn vader.

Maar dat gebeurt uiteindelijk niet in het derde deel waar ieder karakter zijn zeg krijgt over de feiten. Dat levert speeches, pleidooien op die op het scherpst van de snee gevoerd worden. Een over de ganse lijn sterk spelende Dries Vanhegen mag als vermoorde Rodrigo Borgia een halve mea culpa slaan om zo de sympathie van de toeschouwer te winnen: ”Ja ik heb fouten gemaakt. Maar wij hebben tenminste geprobeerd om van ons leven iets te maken.” al pareert die de verdachtmakingen dat hij incest pleegde op zijn dochter als “uit de context gerukt” en “een pijnlijk voorval” terwijl Lucrezia zelf zich niet meer herinnert of ze het nu fijn vond of niet, of ze nu al dan niet verkracht is (dat te maken kan hebben met verdrukking). Zij is met stip de meest tragische figuur van al die tenslotte huwt met haar eigen broer om daarna de vrijheid te vinden en het huis kan ontvluchten. Maar haar zelfbeeld is volledig naar de vaantjes: “Mijn lichaam is openbaar erfgoed. Ge moet dat eens bezoeken op zondagmiddag.” terwijl ze roddels moet doorstaan of ze ooit zelf niet op haar eigen kind zal kruipen.  

Sancia (Eve Van Avermaet) toont het speelse van haar vingers die door elkaar gaan op de overhead. Van daaruit ontstaat een choreografie die zij onder andere met Leen De Veirman en Leen Roels uitvoert. Mooi, teder en vooral een absolute meerwaarde voor deze voorstelling die zo via een andere verteltechniek, ook een rijker palet aan podiumkunsten toont.

Onze grootste kritiek voor deze productie is dat de zichtlijnen niet gegarandeerd zijn tijdens het derde deel. Zo stond Hans De Munter in de weg en konden we de afscheidsbrief die Lucrezia schreef op een transparant rechts achteraan simpelweg niet lezen.  Dat is een basisfout dat voor zo’n ambitieus project als Het Geslacht Borgia: de trilogie niet zou mogen.

< Bert Hertogs >